De term ‘nepnieuws’ kent waarschijnlijk iedereen wel: gefabriceerde informatie die nieuwsmedia-inhoud nabootst in vorm. Vaak wordt het gemaakt met als doel financieel gewin of om iemand aan te prijzen. De hoeveelheid nepnieuws die wordt gemaakt en verspreid neemt toe. Nepnieuws is misleidend en vormt volgens de Europese Commissie een bedreiging voor democratische politieke processen. Het is daarom van belang om nepnieuws tegen te gaan. In 2020 is Twitter (X) gestart met het plaatsen van waarschuwingslabels bij Tweets die misleidende of incorrecte informatie bevatten. Ook zijn er onafhankelijke factcheckorganisaties ontstaan die nepnieuwsberichten controleren. Toch blijft de hoeveelheid nepnieuws maar groeien en wordt het voor journalisten moeilijk om al dit nieuws te controleren. Zou AI hier misschien bij kunnen helpen? En zijn factchecks eigenlijk wel zo effectief als wordt gedacht?
HOE HET WERKT
Wanneer iemand een nieuwsartikel geloofwaardig acht, is het waarschijnlijker dat hij/zij dit artikel zal verspreiden. In het geval van nepnieuws zouden factchecks kunnen helpen bij het verminderen van de geloofwaardigheid van een nepnieuwsbericht. De labels waarschuwen mensen voor de plaatsvindende misleiding. Als mensen geconfronteerd worden met deze misleiding, kan dit ervoor kunnen zorgen dat ze het artikel minder snel delen.
Door de groeiende hoeveelheid nepnieuws is het voor journalisten bijna onmogelijk om al het nepnieuws te controleren. Door het automatiseren van deze verificatie zou er veel meer nepnieuws kunnen worden gecontroleerd. Een oplossing zou een algoritme kunnen zijn dat het internet afzoekt naar verifieerbare claims en deze informatie vergelijkt met andere bronnen om zo de juistheid te beoordelen. Uit onderzoek blijkt dat mensen AI ‘objectief’ en ‘onbevooroordeeld’ inschatten, wat recht tegenover de achterdocht voor adviezen van experts staat. Toch blijft er scepsis bestaan over de volledige automatisering van het factcheckingproces, omdat AI mogelijk de nuance mist die een mens wel heeft.
Ook blijkt niet iedereen even vatbaar voor nepnieuws. Mensen met een hoge mate van nieuwsmediageletterdheid kunnen nepnieuws kritischer lezen. Hierdoor neemt de geloofwaardigheid van nepnieuwsverhalen af en hebben zij wellicht minder baat bij een factcheck dan mensen met een lage mate van nieuwsmediageletterdheid.
HET ONDERZOEK
In deze studie wordt onderzocht hoe het type factchecker (AI, menselijk of geen) de waargenomen geloofwaardigheid van het gefactcheckte nepnieuwsbericht beïnvloedt. Ook wordt er gekeken naar hoe de mate van nieuwsmediageletterdheid dit effect verandert. Dit wordt bereikt door middel van een experiment onder volwassen Nederlanders. Hierbij wordt een survey uitgestuurd waarbij de participanten in één van de drie verschillende groepen worden ingedeeld. Zijzien allemaal hetzelfde nepnieuwsartikel. Het enige verschil is dat er bij één groep een factcheck door AI is gedaan, bij de andere groep een factcheck door een mens (de redactie) en bij de laatste groep helemaal geen factcheck. Wanneer ze klaar zijn met het lezen van het nepnieuwsartikel, wordt de geloofwaardigheid van het nepnieuwsartikel gemeten.
Hierna worden de verschillen tussen de drie groepen geanalyseerd. Ook wordt de mate van nieuwsmediageletterdheid vooraf gemeten, zodat deze kan worden meegenomen in de analyse.
RESULTATEN
Er kan worden geconcludeerd dat het tonen van een factcheck ervoor zorgt dat men het nepnieuwsbericht als minder geloofwaardig ervaart. Dus factchecks zijn effectief in het verminderen van de geloofwaardighed van een nepnieuwsbericht, waardoor het bericht minder snel verspreid zal worden. Echter, is er geen effect gevonden van het type factchecker. Of de factcheck door AI of een mens wordt uitgevoerd, maakt volgens dit onderzoek geen verschil in de geloofwaardigheid van het nepnieuwsbericht. Ook beïnvloedt de mate van nieuwsmediageletterdheid deze effecten niet.
IN HET KORT
Dus, zou AI een rol kunnen spelen bij het bestrijden van nepnieuws? Ja, dat kan! Volgens dit onderzoek is er geen verschil in de geloofwaardigheid van nepnieuws wanneer het gefactcheckt is door AI of een mens. Een factcheck door AI is dus niet overtuigender dan die van een mens, maar door het inzetten van AI zou er wel meer nepnieuws gecontroleerd kunnen worden. En, volgens dit onderzoek zijn factchecks daadwerkelijk effectief bij het verminderen van de geloofwaardigheid van nepnieuwsberichten. Ze drukken mensen met de neus op de feiten.
Dit artikel is gebaseerd op de bachelorthesis van Emma Verweij, student Communicatiewetenschap aan de Universiteit van Amsterdam. Naast Maurits Sijmonsbergen heeft Emma hiermee de SWOCC Blogwedstrijd van 2024 (1e editie) gewonnen.