Het gebeurt aan de lopende band, ongenuanceerde conclusies trekken over anderen op basis van wat we ze zien doen. Drink je decaf cappuccino met havermelk? Dan zal je wel een stadse links-elitaire klimaatdrammer zijn. Stem je PVV? Dan ben je natuurlijk een domme rechts-radicale racist. We vormen stellige meningen over anderen op basis van hun acties. De vraag is of deze afgeleide meningen kloppen en welk effect ze hebben. Recente studies over spontane gevolgtrekkingen en valse polarisatie suggereren dat we iets voorzichtiger moeten zijn: we koppelen wel erg gemakkelijk kernmerken aan mensen, zelfs als er nuancerende informatie beschikbaar is.
Waarom is dit belangrijk om te weten?
- We hebben als samenleving te maken met grote maatschappelijke opgaven zoals klimaatverandering, migratie en sociale ongelijkheid.
- Om deze maatschappelijke opgaven het hoofd te kunnen bieden, is het nodig dat we onbevooroordeeld naar elkaar luisteren en bereid zijn om met elkaar samen te werken.
- Ongenuanceerde meningen over anderen bemoeilijken samenwerking en vormen mogelijk een belemmering voor het oplossen van complexe maatschappelijke vraagstukken.
Je bent wat je doet?
Om te kunnen begrijpen waarom mensen dingen doen, hebben we de neiging om mensen – die we vaak helemaal niet goed kennen – op basis van hun acties in stereotype, ideologische hokjes te stoppen. Loop je mee met een protestmars dan ben je een ‘activist’. Wil je liever geen vaccinaties dan ben je een ‘wappie’. Eet je een sojaburger dan ben je een ‘vegetariër’. Recent verscheen een artikel van de sociaal psychologen Sander en Degner die via vijf experimenten aantoonden dat mensen op basis van zeer beperkte informatie ongefundeerde meningen vormen over anderen. Zelfs wanneer er externe redenen zijn die het gedrag kunnen verklaren (je doet bijvoorbeeld onderzoek naar protestmarsen, of de sojaburgers waren in de aanbieding) dan nog zijn we geneigd om vanuit het vertoonde gedrag een ‘zo ben jij dus’ label op de ander te plakken.
‘Toch denk ik nog steeds dat jij zo bent’
Het ‘discounting principle’ verwijst naar een verminderde neiging om ‘zo ben jij dus’ labels te plakken wanneer er alternatieve redenen zijn voor het gedrag. Met andere woorden, als we weten dat er externe factoren zijn die kunnen verklaren waarom iemand havermelk drinkt (bijvoorbeeld lactose-intolerantie), zouden we die factoren moeten ‘aftrekken’ of verminderen bij het vormen van onze mening over iemands persoonlijkheid (‘misschien toch geen linkse havermelk-elite’). Sander en Degner tonen echter via hun experimenten aan dat externe redenen weliswaar een verlagend effect hebben op de neiging tot spontane gevolgtrekkingen over iemands persoonlijkheid, maar dat dit effect bij lange na niet sterk genoeg is om labels plakken te voorkomen. Vooral wanneer mensen spontaan – zonder veel nadenken – meningen vormen, worden externe redenen amper meegenomen in het vormen van een oordeel.
Het polariserende effect van labels plakken
We hechten dus veel diagnostische waarde aan dat wat anderen doen. Concrete handelingen beschouwen we – vaak onterecht – als een bewijs voor hoe een ander ideologisch in elkaar zit. Op basis van dat ‘bewijs’ plakken we labels en stoppen we iemand in een ideologisch hokje (links, racist, feminist, homofoob, klimaatontkenner, etc). Het is zeer waarschijnlijk – zo stellen Sander en Degner – dat dit soort gevolgtrekkingen veelvuldig plaatsvinden en een verstorende invloed hebben op relaties met anderen. We vermijden contact met mensen waarvan we vermoeden dat ze tot een voor ons onwenselijke groep behoren en hebben daardoor minder kans om vooroordelen te corrigeren. Het vermijden van contact als gevolg van labels plakken lijkt een versterkende invloed te hebben op polarisatie.
Kortom
We zijn vaak geneigd om op basis van gedrag conclusies te trekken over hoe mensen zijn, zelfs als we weten dat externe factoren ook een rol spelen en het dus mogelijk genuanceerder ligt. Deze neiging om automatisch en onbewust persoonlijkheidskenmerken aan anderen toe te schrijven op basis van hun gedrag kan leiden tot onjuiste beoordelingen. Onjuiste oordelen over anderen en het plakken van ‘zo ben jij dus’ labels kunnen samenwerking bemoeilijken en mogelijk een belemmering vormen voor het oplossen van complexe maatschappelijke vraagstukken. Het is goed te beseffen dat gedrag niet altijd een directe afspiegeling is van iemands persoonlijkheid. Vaker open het gesprek aangaan en nieuwsgierig zijn naar wat anderen motiveert kan helpen minder snel een stellige ‘zo ben jij’ mening te vormen.
Meer weten?
Dit artikel is gebaseerd op onderstaande publicatie:
Het volledige artikel van Sander en Degner is getiteld ‘Investigating mechanisms of political polarization: Perceivers spontaneously infer ideological categories from other people’s behavior’ en verscheen in Journal of Applied Social Psychology (2023). Je vindt het artikel hier https://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/jasp.13011?af=R