Onderzoek naar de mogelijkheden van Virtual Reality (VR) om gezondheidsgedragsverandering te bewerkstelligen staat in de kinderschoenen, maar is tegelijkertijd veelbelovend. In VR kun je namelijk de illusie krijgen dat een ander lichaam jouw eigen lichaam is, middels een representatie van jezelf in de virtuele wereld, ook wel een avatar genoemd. Dit biedt nieuwe mogelijkheden voor de aanpak van maatschappelijke gezondheidsproblemen zoals overgewicht en obesitas. Hoe kunnen we de kracht van VR gebruiken om gezondere voedselkeuzes te stimuleren?
Is dit virtuele lichaam van mij?
Analoog aan de ‘rubberen hand illusie’, waarbij mensen een rubberen hand door aanraking gaan ervaren als hun eigen hand, kun je door middel van VR een full body illusion creëren. Ook al lijkt het virtuele lichaam qua uiterlijk niet op jezelf, met behulp van lichte aanraking op het eigen lichaam die ook te zien is op het virtuele lichaam, wordt het brein misleid en krijg jij de illusie dat dit virtuele lichaam jouw eigen lichaam is. Een voorwaarde voor de illusie is dat de avatar vanuit het eerste-persoonsperspectief ervaren wordt. Onderzoekers hebben de laatste jaren creatief gebruik gemaakt van deze technologie, waarbij proefpersonen konden ervaren hoe het voelt om andere uiterlijke kenmerken te hebben.
Figuur 1. Proefpersonen zien de aanraking op het virtuele lichaam, en voelen de aanraking op hun eigen lichaam. Bron: Serino et al. (2018)
Wat een andere lichaamsomvang doet met percepties en emotionele reacties
Eerdere studies onderzochten al in hoeverre determinanten die van invloed zijn op eetgedrag kunnen veranderen door een full body illusion. Denk hierbij aan percepties van het eigen lichaam en emotionele reacties op het eigen lichaam. In een studie kregen de proefpersonen eerst een virtueel lichaam met een gezonde lichaamsomvang en daarna met overgewicht. Onzekerheid over het eigen lichaam was beduidend hoger na het ervaren van de avatar met overgewicht dan na het ervaren van de avatar met normaal gewicht, en daarbovenop schatten proefpersonen hun eigen gewicht hoger nadat ze het lichaam van de avatar met overgewicht hadden ervaren. Dit onderzoek geeft aan dat het brein dus misleid kan worden en dat dit effect ook nog even doorwerkt in het ‘echte’ leven.
Gezondere voedselkeuzes door een full body illusion?
Uit onderzoek blijkt dat men eerder geneigd is om af te vallen wanneer men ontevreden is over het eigen lichaam. Of de ervaring om een zwaarder lichaam te hebben ook daadwerkelijk tot gedragsverandering leidt is nog de vraag. Eerder onderzoek heeft echter wel interessante inzichten opgeleverd waar we verder op kunnen bouwen.
De consequenties van ongezond gedrag zijn vaak abstract en een ‘ver-van-je-bed-show’. VR kan als een tool fungeren om de toekomst naar het heden halen: de gevolgen van ongezond gedrag kun je in VR ervaren. Een eerdere studie deed dat door proefpersonen een avatar van zichzelf te laten zien in de derde persoon, en zagen hun avatar in gewicht toenemen terwijl deze frisdrank dronk en de tijd in beeld verstreek. Na de virtuele ervaring voelden proefpersonen zich meer ontvankelijk voor het krijgen van overgewicht dan de controlegroep, wat vervolgens leidde tot een verminderde intentie om frisdrank te consumeren. Zelfs na één week bleek de daadwerkelijke frisdrankconsumptie minder te zijn onder degenen die de virtuele ervaring hadden beleefd. Op dezelfde manier kunnen we wellicht ook een rooskleurige toekomst naar het heden halen, waarbij mensen die willen afvallen hun ‘ideale zelf’ kunnen ervaren als motivator.
Kortom…
We weten dat een full body illusion iemands lichaamsbeeld tijdelijk kan veranderen, maar of dit leidt tot gedragsverandering is nog onduidelijk. Het ‘lichamelijk’ ervaren van de consequenties van ongezond gedrag, of juist het ervaren van de consequenties van gezond gedrag kunnen wellicht een drijfveer zijn. Een ding is wel zeker: met VR als relatief nieuw medium zijn er veel nieuwe perspectieven te onderzoeken om gezondheidsproblemen aan te pakken.
Meer weten? Dit artikel is gebaseerd op onder meer de volgende publicaties:
Ahn, S. J. (2015). Incorporating immersive virtual environments in health promotion campaigns: A construal level theory approach. Health communication, 30(6), 545-556.
Maselli, A., & Slater, M. (2013). The building blocks of the full body ownership illusion. Frontiers in human neuroscience, 7, 83.
Porras Garcia, B., Ferrer Garcia, M., Olszewska, A., Yilmaz, L., González Ibañez, C., Gracia Blanes, M., … & Gutiérrez Maldonado, J. (2019). Is this my own body? Changing the perceptual and affective body image experience among college students using a new virtual reality embodiment-based technique. Journal of clinical medicine, 8(7), 925.
Pedroli, E., Keizer, A., Triberti, S., Dakanalis, A., Pallavicini, F., … & Riva, G. (2016). Virtual reality body swapping: a tool for modifying the allocentric memory of the body. Cyberpsychology, Behavior, and Social Networking, 19(2), 127-133.
Serino, S., Polli, N., & Riva, G. (2019). From avatars to body swapping: The use of virtual reality for assessing and treating body‐size distortion in individuals with anorexia. Journal of clinical psychology, 75(2), 313-322.
Yuan, Y., & Steed, A. (2010, March). Is the rubber hand illusion induced by immersive virtual reality? In 2010 IEEE Virtual Reality Conference (VR) (pp. 95-102). IEEE.