Wanhopige klimaatvluchtelingen, smeltende ijskappen en verwoestende bosbranden. Lange tijd leken de gevolgen van klimaatverandering ver weg en onwerkelijk, maar nu worden ze langzaam maar zeker werkelijkheid. De meeste mensen kennen de gevolgen van klimaatverandering, maar weinig ondernemen actie om hun eigen gedrag aan te passen. We leggen liever de schuld bij de overheid en bedrijfswereld. De overheid zit met de handen in het haar, want burgers spelen een belangrijke rol in de weg naar een duurzamer Nederland. Is er een manier om kennis over klimaatproblematiek bij mensen te vergroten?
Natuurdocumentaires gaan de uitdaging aan en proberen op creatieve wijze een belangrijke boodschap over te brengen. Documentairemakers proberen de kijker te bereiken door adembenemende beelden te combineren met catastrofale scènes die de verwoestende gevolgen van klimaatverandering laten zien. Maar hoe succesvol zijn documentairemakers in het implementeren van angstboodschappen? En hebben deze angstboodschappen echt invloed op kennis over klimaatproblematiek?
Waar gaat deze blogpost over?
- Steeds vaker worden angstboodschappen binnen klimaatcommunicatie ingezet, maar de effecten hiervan zijn niet duidelijk.
- Natuurdocumentaires kunnen als onderdeel van entertainmentcommunicatie mogelijk invloed hebben op kennis over klimaatproblematiek van jongvolwassenen tussen de 18 en 30 jaar.
- Door middel van een experiment is onderzocht wat de effecten van angst in natuurdocumentaires op kennis over klimaatproblematiek zijn. De resultaten waren onverwacht.
Hoe werken angstboodschappen binnen klimaat- en entertainmentcommunicatie?
Angstboodschappen worden al jarenlang ingezet binnen het communicatieveld. Dit mechanisme komt vooral terug in gezondheidscommunicatie. Mensen worden bijvoorbeeld met waarschuwingsteksten en -afbeeldingen op een sigarettenpak gewaarschuwd voor de gevolgen van roken. Dit soort angstboodschappen blijken binnen gezondheidscommunicatie erg effectief te zijn. Angstboodschappen binnen klimaatcommunicatie staan echter nog in de kinderschoenen. Er bestaat nog niet veel onderzoek naar de effecten van angstboodschappen op kennis over klimaatproblematiek. Het is de vraag of de bevindingen van gezondheidscommunicatie ook werken bij klimaatcommunicatie.
Desondanks worden angstboodschappen wel al ingezet binnen klimaatcommunicatie. Mensen worden bijvoorbeeld met angstige reclames bewust gemaakt van de effecten van hun gedrag op het milieu. Of dit effectief is, is echter de vraag. Persuasieve boodschappen hebben namelijk steeds minder effect op mensen. Daarom worden deze persuasieve boodschappen steeds vaker verwerkt in entertainmentcommunicatie. Denk bijvoorbeeld aan natuurdocumentaires. Deze documentaires zijn bedoeld ter vermaak, maar hebben tegelijkertijd als doel een belangrijke boodschap over te brengen en kennis te vergroten, vaak met behulp van angst. Deze vorm van communicatie wordt entertainment educatie genoemd, omdat het naast vermaak als doel heeft mensen iets bij te brengen.
Het onderzoek
Om te onderzoeken wat de effecten zijn van angstboodschappen op kennis over klimaatproblematiek is een experiment uitgevoerd. In totaal deden 198 jongvolwassenen tussen de 18 en 30 jaar mee. De deelnemers werden in twee groepen verdeeld. De ene groep kreeg een fragment met een angstboodschap te zien en de andere groep een video met een boodschap zonder angst. De video zonder angst was vervangen door een hoopvolle video. Beide fragmenten kwamen uit de documentaire A Life on Our Planet gepresenteerd door bioloog en televisiemaker David Attenborough (zie hieronder, klik om te kijken). De onderzoekers verwachtten dat de angstvideo het kennisniveau meer laat toenemen dan de video zonder angst.
Na het bekijken van de video’s werd gemeten of kennis over klimaatproblematiek was toegenomen bij de deelnemers. Bovendien keken de onderzoekers of de angstgevoelens na het zien van de fragmenten waren toegenomen en of deze angstgevoelens vervolgens effect hadden op het kennisniveau.
Fragment zonder angst (hoopvolle boodschap)
Resultaten
De uitkomst van het onderzoek was onverwacht. De video zonder angst, oftewel de hoopvideo, had namelijk een positiever effect op kennis over klimaatproblematiek dan de angstvideo. Dat betekent dat de mensen die het fragment zonder angst hadden gekeken, een sterkere toename hadden van kennis over klimaatproblematiek dan de mensen die de angstvideo hadden gezien. Daarnaast speelden de angstgevoelens die voortkwamen uit de documentaire geen rol in de relatie tussen de angstboodschap en het kennisniveau. Natuurdocumentaires kunnen dus effectief zijn in het vergroten van kennis over klimaatproblematiek, maar mogelijk niet met een angstboodschap.
Implicaties
De onderzoekers concluderen op basis van deze resultaten dat er verder onderzoek gedaan moet worden naar de effecten van angstboodschappen op kennis over klimaatproblematiek. Ander onderzoek uit de gezondheidscommunicatie laat namelijk zien dat angstboodschappen effectief zijn. Er zijn dus meer inzichten nodig uit klimaatcommunicatie. Daarnaast kunnen documentaire- en beleidsmakers experimenteren met verschillende emoties in natuurdocumentaires. Angst binnen klimaatcommunicatie werkt namelijk mogelijk anders dan in gezondheidscommunicatie. Voeg bijvoorbeeld hoop toe aan een documentaire. Documentaire- en beleidsmakers moeten niet alleen focussen op angst, maar ook andere benaderingen in overweging nemen.
Meer weten?
Deze blogpost is gebaseerd op informatie uit de volgende artikelen:
Dekker, K., & Van Reijmersdal, E. A. (2013). Disclosing celebrity endorsement in a television program to mitigate persuasion: How disclosure type and celebrity credibility interact. Journal of Promotion Management, 19(2), 224–240. https://doi.org/10.1080/10496491.2013.769473
NOS. (2023, 2 februari). NOS – Het klimaat verandert. https://nos.nl/collectie/13871-het-klimaat-verandert
Wang, X., & Chen, J. (2022). Fear emotion reduces reported mitigation behavior in adolescents subject to climate change education. Climatic Change, 174(1–2). https://doi.org/10.1007/s10584-022-03419-7
Witte, K. (1992). Putting the fear back into fear appeals: The Extended Parallel Process Model. Communication Monographs, 59(4), 329–349. https://doi.org/10.1080/03637759209376276
Dit artikel is gebaseerd op de bachelor scriptie “De Rol van Emoties in Klimaatcommunicatie: Overschatten We de Kracht van Angstboodschappen?” van Sanne van der Zalm, student Communicatiewetenschap aan de Universiteit van Amsterdam. Sanne heeft hiermee de tweede editie van de SWOCC Blog Contest 2023 gewonnen, als beste Nederlandstalige blog.